KOSCIÓŁ POKOJU pw św. Trójcy (ewangelicko-augsburski)

Najcenniejszy zabytek sakralnej sztuki protestanckiej Śląska, uważany zarazem za największy drewniany kościół w Europie. Wpisany na listę Światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO. Oryginalne barokowe wnętrze świątyni jest jedynym swego rodzaju odstępstwem od typowego surowego kanonu protestanckiego. Na szczególną uwagę zasługują barokowe elementy zdobnicze ołtarza głównego, ambony, organów dużych i małych oraz lóż okalających świątynię od wewnątrz.

Ewangelicko - Augsburski kościół pod wezwaniem Św. Trójcy jest najbardziej znanym zabytkiem miasta. Jego powstanie związane jest z zakończeniem wojny trzydziestoletniej. W wyniku tzw. pokoju westfalskiego świdniccy ewangelicy otrzymali zezwolenie na wybudowanie świątyni z nietrwałych materiałów (drewna, gliny i słomy), bez dzwonnicy, poza obrębem murów miejskich. Kościół wzniesiono w głównym kształcie w latach 1652 - 1657 według projektu porucznika artylerii Albrechta Saebischa. Budynek rozplanowano na kształt krzyża greckiego i zastosowano w przestrzeni nawy dwie kondygnacje empor, dzięki czemu kościół był w stanie pomieścić 7500 wiernych. Kilkadziesiąt lat trwało uzupełnianie wystroju i wyposażenia.
Wnętrze kościoła jest jednonawowe, przykryte płaskim, drewnianym stropem o bogatej polichromii. Również polichromowane, zdobione dodatkowo rzeźbami są loże, spiętrzone między emporami. Całość wystroju reprezentuje styl barokowy.
Największe wrażenie robią ambona i ołtarz główny, oba autorstwa świdnickiego artysty Augusta Hoffmanna. Dzieła te, reprezentujące dojrzały, fantazyjny barok, plasują się bardzo wysoko pod względem artystycznym.
Kościół Pokoju wyposażony jest w dwa zespoły organowe. Duże organy powstały niemal jednocześnie z budową kościoła. Umieszczone są w chórze, na pierwszej kondygnacji. Zbudowane zostały w latach 1666 - 1669 przez Gotfryda Klose z Brzegu. Drugi instrument, usytuowany na najwyższej kondygnacji nad ołtarzem, zbudowany został w 1695 r. Oba instrumenty cechują się pięknym brzmieniem.
Do nawy głównej, od strony południowej, przylega hala chrztów. Wyposażona jest we wspaniałą barokową chrzcielnicę. Również godna uwagi jest kolekcja portretów kolejnych proboszczów.
Kościół Pokoju z czasem otoczył się zespołem obiektów użytkowych, dzisiaj posiadających dużą wartość architektoniczną. M. in. w na początku XVIII w. powstała dzwonnica i szkoła. Przyległy cmentarz kryje prochy wielu wybitnych mieszkańców Świdnicy.
Obiekt wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO w 2001r.)

W głównej formie jest budowlą gotycką. Kościół posiada drugą co do wysokości wieżę na Dolnym Śląsku i trzecią w Polsce (po klasztorze na Jasnej Górze w Częstochowie). Barokowe wnętrze pochodzi z przełomu XVII i XVIII wieku. Do najważniejszych elementów zdobniczych należą: ołtarz Zaśnięcia NMP w formie pentaptyku w 1492 r., chór Bractwa Maryjnego, zwany również Chórem Mieszczan z 1468 r., posiadający bogate późnogotyckie zdobienie oraz ołtarz główny z 1694 r. Wzorowany na ołtarzu paryskiego kościoła Val De Grace.
Kamień węgielny pod budowę świątyni położył prawdopodobnie książę świdnicki Bolko II Mały w 1330 r. W 1353 r. zakończono prezbiterium, a w 1385 r. nawę główną. Równocześnie kościół otaczał się wieńcem kaplic, fundowanych przez cechy i najbogatszych mieszczan. Od początku XV w. trwała budowa wież. Początkowo planowano dwie wieże, z których zrealizowano tylko południową; jej budowę zakończono w 1525 r.
W 1532 r. wybuchł pożar, który strawił dachy i wyposażenie kościoła, oraz spowodował zawalenie wieży, stropu nawy głównej i fasady. Nowy strop zbudowano w 1535 r.
Trzydzieści lat później odbudowaną wieżę nakryto hełmem pokrytym blachą miedzianą. Osiągnęła ona wysokość - 103 m.
W 1644 r. pieczę nad kościołem przejęli jezuici. Przystąpili oni do przekształcania wnętrza
w duchu baroku, likwidując wcześniejsze, gotyckie wyposażenie. Przeważająca część wystroju jest dziełem Jana Riedla. Jego najwybitniejszym dziełem jest ołtarz główny, ukończony w 1694 r. Ołtarze boczne są dziełem Riedla i współpracujących z nim pomocników i uczniów.
Innym wybitnym twórcą, którego dzieła zdobią wnętrze świątyni, był świdniczanin Jerzy Leonard Weber. Jego autorstwa są dwie grupy rzeźb: tzw. niebiańska orkiestra, zdobiąca zespół organowy, oraz postacie patronów miasta, ustawione na konsolach filarów międzynawowych. Oprócz elementów barokowych wnętrze kościoła zdobią też relikty poprzedniego wystroju. Niewątpliwie najcenniejszym gotyckim zabytkiem jest ołtarz maryjny znajdujący
w wyniesionej kaplicy, tzw. Chórze Mieszczan. Powstał pod koniec XV w., a pewne jego cechy wskazują na powiązania z warsztatem Wita Stwosza. Jeszcze wcześniejsza jest drewniana Pieta, pochodząca prawdopodobnie z początku XV w.)

Już w 1291 r. pojawiła się pierwsza wzmianka o domu kupieckim stojącym pośrodku Rynku. W 1330 r. funkcjonuje piwnica ze składem win, oraz murowane kramy sukienników i szewców. Sześć lat później rada miejska, odbywająca posiedzenia w domu kupieckim, postanawia przenieść swą siedzibę na piętro, z czego wynika, że budynek był co najmniej dwukondygnacyjny.
Ratusz i wieża ratuszowa były symbolem niezależności miasta. Część badaczy sądzi, że wieża powstała dopiero w 1377, z okazji całkowitego wykupienia wójtostwa przez miasto, jednak ostatnie badania fundamentów wieży pozwalają sądzić, że wieża jest około stu lat starsza, niż dotychczas przypuszczano. Pewne jest jednak, że w czasie wielkiego pożaru miasta w 1393 r. wieża uległa niemal całkowitemu zniszczeniu. Odbudowano ją dopiero w 1450 r. W 1528 r. kolejny pożar zniszczył wieżę aż do fundamentów. Odbudowano ją nieco szybciej niż poprzednio, bo po dwudziestu latach, a po dalszych siedmiu zainstalowano zegar. Trudny czas wojny trzydziestoletniej wieża przetrwała szczęśliwie. Dopiero wielki pożar miasta w 1716 r. dokonał kolejnej rujnacji. Odbudowę przeprowadzono w rekordowym tempie, bo już pod koniec następnego roku stała nowa wieża, z dzwonami i zegarem. Ponowne zniszczenie przyniosła wojna siedmioletnia. W 1757 r., w czasie ostrzału miasta przez Austriaków, celne trafienie zwaliło szczyt do wysokości zegara. W czasie przeprowadzonej 7 lat później odbudowy wzorowano się na wieży kościoła parafialnego. W tym stanie wieża przetrwała 202 lata. 5 stycznia 1967 r. prace rozbiórkowe w otoczeniu wieży spowodowały naruszenie konstrukcji i o godzinie 15.16 wieża zawaliła się.
Budynek ratusza już od początku swego istnienia przechodził liczne przebudowy. Cześć z nich wynikała ze zniszczeń powstałych w wyniku pożarów, część podyktowana była koniecznością dostosowania obiektu do pełnionej funkcji. Dzieje tzw. Izby Rajców są tego najlepszym przykładem.

Izba Rajców jest jedynym pomieszczeniem ratusza, które zachowało relikty pierwotnego wystroju. Jest to gotycka sala, o planie zbliżonym do kwadratu. Przekryta jest dwuprzęsłowym sklepieniem krzyżowo - żebrowym. Wnętrze zdobione było malowidłami o tematyce religijnej, częściowo zachowanymi. W 1663 r. izba została zamieniona w kaplicę i z tego okresu pochodzi barokowy wykusz, dostawiony do północnej ściany ratusza. Wejście do izby zdobi kamienny portal o typowej formie dla architektury piętnastowiecznej. Do wejścia przylega kominek, obramowany renesansowym portalem z wykutą w nadprożu datą 1597.
Wejście do ratusza zdobi portal wykonany z żółtego piaskowca przez Jana Krzysztofa Hampla w 1720 r., w trakcie odbudowy ratusza po wielkim pożarze Świdnicy w 1716 r. Bogato rzeźbiony otwór wejściowy obramowany jest dwiema kolumnami o głowicach korynckich, podtrzymującymi balkon pierwszego piętra. Kamienna balustrada balkonu ozdobiona jest kartuszem z czteropolowym herbem miasta. Drewniane dwuskrzydłowe drzwi zachowały oryginalną dekorację snycerską. Nadświetle przegrodzone jest ozdobną żelazną kratą. Obecnie mieści się w nim unikalne i jedyne na Świecie Muzeum Dawnego Kupiectwa z unikatową kolekcją miar, wag i odważników, reliktami kramów kupieckich oraz aranżacją sklepu kolonialnego z XIX/XX. Muzeum odzwierciedla kupieckie tradycje miasta.

Barokowa kolumna Świętej Trójcy wykonana jest z czerwonego piaskowca. Posąg anonimowego autorstwa ufundowany został w 1693 r. przez starostę świdnicko - jaworskiego Joachima von Sinzendorfa. Fundator, po swojej śmierci w 1697 r., pochowany został w kościele parafialnym św. Stanisława i św. Wacława, o czym informuje inskrypcja znajdująca się na kartuszu, umieszczonym na pomniku staraniem wdowy po staroście. Obecnie kolumnę można podziwiać w całej wspaniałości, dzięki przeprowadzonym niedawno zabiegom konserwatorskim.

Ozdobą świdnickiego Rynku są dzieła miejscowego artysty Georga Leonarda Webera, tworzącego na przełomie XVII i XVIII w. Są to posągi św. Floriana i św. Jana Nepomucena, stojące w rogach bloku śródrynkowego, oraz mitologiczne postacie Atlasa i Neptuna, zdobiące dwie fontanny. Najefektowniejszym dziełem Webera jest studnia z Neptunem, pochodząca z 1732 r. Zbudowana została na miejscu starszej, XVI-wiecznej fontanny. Sześciokątny basen tworzą piaskowcowe płyty zdobione herbem Świdnicy, herbem starosty Jana Schaffgotscha, podwójnym orłem cesarskim, lwem czeskim i orłem księstwa świdnicko - jaworskiego. Nad basenem wznosi się grupa skomponowana z wodnika, koni morskich i górującego nad nimi Neptuna dzierżącego w dłoni trójząb.

Pierwotna zabudowa osady przed lokacją na prawie niemieckim była typowa dla zabudowy wiejskiej. Dominowały niewielkie, drewniane budynki o konstrukcji wieńcowej lub ryglowej. Budynki mieszkalne i gospodarcze rozmieszczone były swobodnie po całej działce. Dopiero w XVI wieku dynamiczny wzrost ludności spowodował, że zabudowa zaczęła przybierać ściślejszy charakter. XIV w. jest okresem, w którym wykształcił się typ szczytowej kamienicy mieszczańskiej. Budynki wokół rynku posiadały podcienia, które stopniowo likwidowano aż do połowy XVIII w. Częste zniszczenia w wyniku wojen i pożarów spowodowały, że wielokrotnie przebudowywane domy zachowały relikty wielu stylów architektonicznych. Większość dzisiaj istniejących budynków w śródmieściu zachowała pierwotne, gotyckie elementy, jeśli nie w całej konstrukcji, to przynajmniej w przyziemiu. Większość domów miała uprawnienia do produkcji piwa, stąd najczęściej zachowanym elementem gotyckim są piwnice. Głęboko posadowione, wymurowane z kamienia łamanego, wyposażone w pochylnie do przetaczania beczek, służyły do przechowywania i dojrzewania piwa. Inne relikty architektury gotyckiej to portale bramne i wewnętrzne, oraz kilka rzeźb zdobiących kamienice w rynku.

Architektura renesansowa reprezentowana jest w pełnym prawie przekroju, od form przejściowych z gotyku (portal kamienicy Rynek 6), po formy najbardziej dojrzałe. Dla tych ostatnich typowy jest portal wyburzonej kamienicy przy ulicy Grodzkiej 7. Należała ona do burmistrza Erazma Freunda. Kamieniarka wykonana jest z najwyższym kunsztem, zdobiona portretami burmistrza i jego żony, oraz lwami, formami muszlowymi i roślinnymi. W połowie XVII w. w Świdnicy pojawiła się architektura barokowa. Perełką jest kamieniczka znajdująca przy ulicy Pułaskiego 24. Nietypowe rozmieszczenie okien w parach po dwa i perfekcyjne wykorzystane elementów zdobniczych sprawia, że budynek nie ma sobie równych nie tylko w Świdnicy. Przedstawicielem patetycznego, potężnego baroku jest dom opatów krzeszowskich przy ulicy Franciszkańskiej 18 (przygotowywany obecnie na siedzibę Miejskiej Biblioteki Publicznej). XIX wiek nie zaznaczył się w architekturze miasta niczym szczególnym. Początkowo pojawiały się realizacje klasycystyczne, później eklektyczne. Po likwidacji twierdzy na wolnych placach energiczne budowano kamienice secesyjne, gdzieniegdzie w całych kwartałach (ul. Jagiellońska, Księcia Bolka). Duża ilość budynków uległa przebudowom, które pozbawiły je wyrazu artystycznego. Zespół staromiejski Świdnicy przetrwał w zasadniczym kształcie od średniowiecza. Fakt, że działania II wojny światowej ominęły miasto sprawił, że większość zabytkowych obiektów uniknęła zagłady. Z tego powodu starówka świdnicka przez specjalistów uznawana jest za najcenniejszy zespół urbanistyczny na Dolnym Śląsku, porównywalny pod względem wartości ze starówką krakowską i toruńską.

Ważnym elementem miasta średniowiecznego były mury obronne. Do fortyfikowania Świdnicy murem kamiennym przystąpiono najprawdopodobniej w drugiej połowie XIII w. Dokument księcia wrocławskiego Henryka Probusa z 1285 r. zabrania świdnickim Żydom zajmowania się czymkolwiek z wyjątkiem budowy i stróżowania murów miejskich. Prace fortyfikacyjne trwały przez cały XIV i XV wiek, m.in. w 1486 r. rozpoczęto budowę trzeciego pasa murów, uzbrojonego w liczne wieże. Pierwotnie do miasta prowadziły dwie bramy: Strzegomska na północy i Dolna na południu. W późniejszym czasie przebito następne bramy: Kapturową, Piotrową, Witoszowską i Kraszowicką, oraz pomocnicze przejścia - Bramę Mikołajską i Furtę Kościelną. Tak więc pod koniec XV w. Świdnica posiadała osiem bram. Przy bramach budowano dla ich lepszej obrony wieże i basteje. Reliktami pierwszych umocnień miasta są basteja bramna i kaplica św. Barbary przy ulicy Zamkowej, oraz fragmenty murów przy Alei Niepodległości i ul. Wrocławskiej. Po zdobyciu Śląska przez Prusy w 1740 r. władze podjęły decyzję o przekształceniu miasta w twierdzę. W latach 1747 - 1754 podjęto szeroko zakrojone prace budowlane. Przebudowano pas średniowiecznych murów, budując kazamaty chronione grubą warstwą ziemi, przystosowując je do ówczesnych wymagań pola walki, m.in. ognia artyleryjskiego. Zlikwidowano większość baszt, pozostawiając tylko wieże chroniące bramy do miasta. Najsłabsze odcinki pasa wewnętrznego wzmocniono trzema bastionami. Jednocześnie trwały prace przy budowie drugiej linii umocnień wg najnowocześniejszych wzorów. Linia ta składała się z czterech fortów gwiaździstych i jednego kleszczowego połączonych kurtynami, posiłkowanych redutami, redanami i ziemnymi szańcami. Drogi dojazdowe do miasta zostały przegrodzone tzw. barierami. W mieście wybudowano liczne obiekty pomocnicze: koszary i magazyny służące załodze twierdzy. Po zakończeniu działań wojny siedmioletniej (1756 - 1763) władze wojskowe przystąpiły do modernizacji i rozbudowy fortyfikacji. Odbudowano zniszczone umocnienia, wzmocniono i rozbudowano kompleksy bramne, jednocześnie rozpoczęto realizację wysuniętego pasa umocnień składającego się z czterech flesz i trzech hangardów. Przygotowano również liczne obiekty ziemne. Wszystkie te prace nie wpłynęły zasadniczo na poprawę obronności twierdzy. W 1807 roku wojska napoleońskie nie miały większych trudności ze zdobyciem miasta. Na rozkaz Napoleona zaczęło się niszczenie umocnień, jednak duże nakłady finansowe spowodowały zaniechanie prac. W 1866 zapadła decyzja o skasowaniu twierdzy i rok później rozpoczęto prace rozbiórkowe. Trwały one z różnym natężeniem kilkadziesiąt lat i nie zostały doprowadzone do końca. Z umocnień fryderycjańskich zachowało się sporo elementów. Zwłaszcza obiekty podziemne nie uległy rozbiórce - po prostu je zasypano. Z zachowanych obiektów największe wrażenie robi podwalnia - kazamata komunikacyjna wału wewnętrznego wzdłuż kościoła parafialnego. Zachował się w doskonałym stanie odcinek długości 260 m. Zachowała się również kazamata zewnętrzna Bramy Witoszowskiej, kaponiera przy ulicy Żeromskiego oraz kojec pod wieżą Bramy Kapturowej. Z zewnętrznego pasa umocnień w najlepszym stanie przetrwały pozostałości Fleszy Nowomłyńskiej przy ul. Śląskiej i Fleszy Jawornickiej przy ul. Sikorskiego. Widoczne, zwłaszcza w parkach, są narysy fortów, redut i kurtyn.

Powstało w 1967 w ratuszu, w nawiązaniu do tradycji kupieckiej miasta. Stałe ekspozycje muzeum prezentują aranżacje: dawnej karczmy, apteki, sklepu, domu wagi, urzędu miar oraz kasy sklepowe, etykiety, pieniądze, odważniki i miary. W gotyckiej Sali Rajców można obejrzeć XVI wieczne freski o tematyce religijnej (Sąd nad Jawnogrzesznicą, Sąd Ostateczny i Ukrzyżowanie Chrystusa) oraz o tematyce architektonicznej.

Znajduje się w podziemiach XVIII wiecznego wału głównego twierdzy świdnickiej. Można w nim zobaczyć zbiory broni strzeleckiej, maszynowej i wielokalibrowej, a także sprzęt ciężki z XIX i XX wieku. Utworzono tutaj atestowaną strzelnicę sportową.

Miejsce to wyznaczało obszar miasta w obrębie murów. W początkach XVI wieku postawiono tu kościół pw. św. Barbary. Przy jego wejściu znajdują się dwie płaskorzeźby św. Barbary i św. Katarzyny pochodzące z tamtego okresu, a w prezbiterium zachowały się renesansowe malowidła ścienne o tematyce roślinnej. W XIX wieku urządzono tu arsenał. Obecnie siedziba Naczelnej Organizacji Technicznej.

W XIII wieku istniał na tym miejscu zamek książęcy, wielokrotnie przebudowywany, którego relikty zachowały się częściowo (portal z 1537 roku z renesansową ornamentyką). Obecnie ma tu swoją siedzibę Zbór Kościoła Zielonoświątkowego

Obiekt jednonawowy, posiadający rokokową elewację i wystrój. Nad portalem znajdują się figury świętych (Augustyna, Józefa i Urszuli), a w środku zachowały się loże sióstr zakonnych z XVIII wieku.

Budowę kościoła urszulanek, przybyłych do Świdnicy w 1700 r., rozpoczęto w 1754 r według projektu Wacław Mattauscha z Sobótki. Ze względu na szczupłość miejsca, kościół usytuowano nietypowo - w pierzei, prostopadle do osi ulicy. Fasada kościoła jest trójosiowa, z pilastrami i rozbudowanymi gzymsami. Na wysokości pierwszego piętra znajdują się posągi św. Augustyna, św. Józefa oraz św. Urszuli. Oszczędnie zastosowane ornamenty drzwi i krat reprezentują formy rokokowe. Wnętrze kościoła, dzięki owalnemu kształtowi nawy, wydaje się dość obszerne mimo niewielkich rozmiarów. Wrażenie to potęguje płytkie i wąskie prezbiterium. Nawa przykryta jest spłaszczonym sklepieniem, wyraźnie oddzielonym bogato profilowanym gzymsem. Wyposażenie wnętrza jest, mimo przepychu sztuki rokokowej, bardzo skromne. Na uwagę zasługują: ambona, oprawa chóru organowego, oraz drewniane kraty, zamykające loże zakonnic.

Od 1882 roku istnieje tutaj apteka. Budynek posiada neorenesansową dekorację, a na szczególną uwagę zasługują naturalnej wielkości sylwetki byków, umieszczone na wysokości pierwszego piętra w narożach budynku.